kierujący projektem: dr Piotr Kubkowski
realizacja: 2020 – 2023
program: SONATA, Narodowe Centrum Nauki
Przedmiotem badań jest działalność polskich krajoznawców, zrzeszających się w stowarzyszeniach i klubach, organizujących wycieczki po ziemiach polskich, fotografujących krajobrazy i opisujących je. Celem badań jest zrozumienie znaczenia tych praktyk kulturowych dla wytwarzania polskiej tożsamości narodowej. Prosta definicja krajoznawstwa nie istnieje. Niektórzy członkowie ruchu uważali je za dyscyplinę naukową i formułowali jej metodologię, inni wskazywali na służebną rolę praktyk krajoznawczych wobec nauki (nauk przyrodniczych, historii, etnografii itp.), jeszcze inni uważali krajoznawstwo za działalność wychowawczą i kulturotwórczą, formułując jej ideologiczne manifesty. I rzeczywiście, przed 1918 ruch krajoznawczy (a zwłaszcza PTK) nazywany był często „Ministerstwem Polskości”. Jeśli rozwiniemy tę metaforę, możemy uznać krajoznawców za swego rodzaju urzędników zarządzających polską tożsamością narodową – w warunkach braku państwowości lub w czasie, gdy jej fundamenty nie są jeszcze stabilne. Badania oparte są na hipotezie, że krajoznawstwo odegrało ważną rolę w procesach wytwarzania tożsamości narodowej. Produkowało tę tożsamość nie tylko przy pomocy słowa pisanego i mówionego, lecz przede wszystkim poprzez chodzenie i patrzenie. Te pozornie niewinne i nieistotne praktyki cielesno-zmysłowe nie miały przełożenia na faktyczne przyswajanie sobie terytoriów i ich łączenie w jeden organizm państwowy. A jednak to właśnie podczas wędrówek wykształcał się kanon krajobrazów, „wspólnych” polskich widoków – stanowiący podstawę dla postulowanej demokratycznej, nowoczesnej „wspólnoty wyobrażonej”.
