program: NCN OPUS 23
kierownik: dr Łukasz Zaremba
inne osoby: projekt zakłada stypendium dla osoby magisterskiej/doktoranckiej na 24 miesiące.
czas realizacji: 4 lata (od stycznia 2023 r.)
Celem czteroletniego projektu badawczego będzie rekonstrukcja i interpretacja kultury wizualnej „kompleksu kolonialnego” w polskiej sferze publicznej dwudziestolecia międzywojennego, zwłaszcza w latach 30. XX w., gdy rozwija się on najsilniej. Symboliczną datę początkową badań wyznacza 10 lutego 1920 roku – Zaślubiny Polski z Bałtykiem. Tyleż fizyczne, co symboliczne otwarcie na morze napędza bowiem fantazje o zamorskich, odległych i egzotycznych terytoriach, ich rzekomo należnych i niezbędnych Polsce (początkowo najchętniej na mocy reparacji wojennych) posiadłościach i bogactwach. Podstawowym obszarem badawczym będzie kultura wizualna epoki – magazyny ilustrowane (okładki, fotoreportaże, szkice), kino i towarzyszące mu gatunki, tradycyjna i nowoczesna reklama (również zewnętrzna), karykatura, a także sztuki wizualne. Jest to obszar niedoreprezentowany w badaniach nad polską wyobraźnią kolonialną. Tymczasem tak ważne dla wyobrażeń o odległych lądach i obcości ich mieszkańców przekazy wizualne, odpowiadają nie tylko za dominujące wyobrażenia, ale również za kształtowanie sposobów widzenia różnic, w tym różnicy rasowej.
Analizie zostaną poddane nie tylko bezpośrednio wyrażone plany i żądania kolonialne, ale również pośrednie i codzienne uczestnictwo w reprodukcji „dyskursów zachodniej hegemonii” na marginesach imperium. Realizują się one choćby w kliszach wizualnych egzotyzujących stereotypów; w filmowej opowieści o podboju i uległości rdzennej ludności odległych krain (również uległości seksualnej kobiet) itd. Wizje będące składowymi kolonializmu i imperializmu oraz towarzyszącego im rasizmu, wypatrzyć – nie tylko wyczytać – można w fotoreportażu ukazującym wybrzeża Afryki (choćby na okładkach „Morza”) jako pustą przestrzeń czekającą na zaludnienie; w romansie z morzem i na morzu; w zapowiedzi meczu bokserskiego, w którym biały atleta z Polski zmierzy się z ucieleśniającym naturalną siłę czarnym zawodnikiem; w kinowym romansie egzotycznym; w powtarzających się w kulturze popularnej badanego okresu motywie „czyszczenia”, „kąpania” i „wybielania” osób czarnych itd. Równocześnie poszukiwać będę momentów oporu oraz podawania w wątpliwość naturalizujących się wyobraźni kolonialnej i rasistowskiego spojrzenia.
Wymiernym efektem projektu będzie monografia autorska przygotowana przez kierownika projektu, a także artykuły naukowe i wystąpienia konferencyjne.
