kierująca projektem: dr Magda Szcześniak
realizacja: 2018 – 2020
program: SONATA, Narodowe Centrum Nauki
Celem naukowym projektu było stworzenie obrazu awansu i deklasacji w Polsce w latach 1944–1981 z perspektywy towarzyszących im emocji. W efekcie badań opartych na wyselekcjonowanym zestawie różnorodnych źródeł wyodrębnione zostaną charakterystyczne dla procesów zmiany pozycji klasowej w powojennej Polsce formuły emocji – ewoluujące, przejawiające się w różnych mediach i rejestrach, schematy emocjonalnych przemian, afektywnych reakcji, sploty uczuć wynikające z nowo przyjętej pozycji. Badane narzędziami socjologicznymi, awans i deklasacja uwidaczniają się przede wszystkim w ruchu (migracjach i przeprowadzkach bądź przeciwnie, tkwienia w miejscu) i przyroście bądź spadku (kapitału ekonomicznego, społecznego i kulturowego). Pierwotny sposób doznawania procesów awansu i deklasacji – jako dziejących się, raczej niż już dokonanych, a więc możliwych do zmierzenia i wyrażenia w formie materialnych zdobyczy – ujawnia się jednak przede wszystkim w emocjach. To ich obecność w tekstach i obrazach, ich formy wyrażania się, staną się przedmiotem interdyscyplinarnej analizy. Awans i deklasacja doświadczane są – indywidualnie i zbiorowo – jako entuzjazm i radość, wzruszenie, lęk, miłość, nadzieja, żal, gniew, duma, zazdrość czy litość. Spojrzenie na świadectwa awansu i deklasacji przez soczewkę emocji pozwoli na uchwycenie ich rozciągnięcia w czasie, procesualności, oczywistych i ukrytych sprzeczności, a czasem wręcz niemożliwości całkowitego dokonania się. Punktem wyjściowym projektu jest więc pytanie o to, w jaki sposób społeczeństwo polskie przeżywa i wyraża doświadczenie radykalnej przemiany struktury społecznej? Projekt dążyć więc będzie do wskazania charakterystycznych dla omawianego okresu modeli reprezentacji awansu i deklasacji, skrywających w sobie określone przekonania na temat struktury klasowej oraz procesów mobilności społecznej. Zakres czasowy projektu wyznaczają daty 1944, ze względu na Manifest PKWN, zapowiadający m.in. reformę rolną – i 1981, rok końca nadziei na zbiorowy awans społeczny, wybrzmiewających jeszcze w stanowczych żądaniach „Solidarności”.
