Jan Borowicz, Pamięć perwersyjna.Pozycje polskiego świadka Zagłady, Wyd. IBL, Warszawa 2020.
Książka stanowi propozycję teoretyczną w obrębie badań polskiej pamięci o Zagładzie i badań bystanderów i świadków Zagłady. Używając pojęć psychoanalitycznych, autor opisuje perwersyjne mechanizmy i charakter polskiej pamięci działające w reprezentacjach Holokaustu, w których przedostaje się to, o czym najtrudniej pamiętać: przyjemność czerpaną ze zbrodni, identyfikację ze sprawcą przemocy, potężny lęk przed zemstą, przyjmowanie pozycji ofiary. Dotychczasowe psychoanalityczne badania pamięci nie potrafiły ująć tych doświadczeń, ponieważ były skupione na problematyce żałoby, melancholii, wyparcia i utraty. Doświadczenia historyczne polskich świadków Zagłady – inne niż na zachodzie Europy – mają odmienne konsekwencje dla tożsamości i pamięci, znacznie trudniej jest uwolnić się od bezpośrednich wspomnień skrajnej przemocy. Uwzględnienie specyfiki pozycji polskiego świadka pozwala na włączenie nowego ujęcia do współcześnie rozwijającego się nurtu badań pamięci i świadków Zagłady.
„Książka Jana Borowicza porusza podstawowy dla współczesnej debaty w humanistyce polskiej problem przedstawiania świadków Zagłady. Wnosi do tej debaty nową, obiecującą perspektywę i propozycję teoretyczną, która wydaje się znakomicie rozprowadzać stanowiska, określające najbardziej intensywne spory w sprawie. (…) Opisana przez autora pamięć o postawach Polaków wobec Zagłady lepiej da się wytłumaczyć za pomocą rozwiniętego w książce psychoanalitycznego pojęcia perwersji, niż przy pomocy już skonwencjonalizowanych pojęć reakcji na traumę – w postaci żałoby, melancholii, wyparcia czy przepracowania” – prof. Andrzej Leder.
„Pamięć perwersyjna. Pozycje polskiego świadka to książka, z którą warto dyskutować i rozmowa ta jest pasjonująca, a jej stawka wysoka. Debatujemy kategorie bardzo istotne dla zrozumienia polskiej kultury i społeczeństwa. Przyglądamy się pracy budowania narzędzi krytycznych. Próbujemy wraz z autorem wyczytywać subtelne treści z wybieranych do rozważań tekstów kultury. Zyski poznawcze są bezdyskusyjne. Przyjemność lekturowa – nie ulega żadnej wątpliwości: to świetnie napisana książka” – prof. Roma Sendyka.
Wolny dostęp: https://rcin.org.pl/ibl/Content/219169/PDF/WA248_254854_II-93202_borowicz.pdf