Zuzanna Grębecka, Obcy w mieście. Żołnierze radzieccy w pamięci, doświadczeniu i opowieści legniczan, wyd. Libron – Filip Lohner, Warszawa 2017.
Autorka zabiera nas w pasjonującą podróż antropologiczną do miasta, które stanowi szczególnie wyrazisty przykład trudnego do rozsupłania polskiego węzła pamięci. Dzięki osobistemu, intensywnemu i wieloletniemu doświadczeniu terenowemu znakomicie udaje się jej uchwycić całą złożoność i dynamikę praktyk upamiętniania w ich wymiarze świadomościowym, materialnym, sensorycznym i emocjonalnym, odsłaniając kryjącą się w nich ambiwalencję, paradoksalność i polisemantyczność. Stosując zasadę obszernego cytowania zgromadzonych przez siebie materiałów, autorka doskonale oddaje zróżnicowany koloryt narracji o przeszłości, które, jak widzimy po lekturze jej książki, często wymykają się oficjalnie funkcjonującym reżimom pamięci. Co ważne, taka dialogiczna konstrukcja pozostawia czytelnikowi podczas lektury przestrzeń także do jego własnych interpretacji i odkryć w wędrówkach po „Małej Moskwie”.
Monika Golonka-Czajkowska
Książka Zuzanny Grębeckiej jest rozprawą zarazem skończoną i otwartą na nowe dopływy – badania dotyczące sowieckiej obecności w Legnicy ukazują wielowarstwowość, swoistą, postępującą głębinowość rozpoznań antropologicznych. Istotnym komponentem tego procesu poznawczego jest obecność badaczy i relacje, jakie wiążą ich z ludźmi, których pamięć sondują. Czytelnik staje się tym samym świadkiem dynamicznie rozwijającego się w czasie, zmiennego obrazu legnickiej rzeczywistości okresu komunistycznego. Rozprawa niewątpliwie jest doniosłym wkładem w antropologię komunizmu, a także wnikliwym studium z dziedziny antropologii pamięci. Jest oczywiste, że właśnie przypadek Legnicy można tu potraktować jako zjawisko modelowe – ten wybór przedmiotu badań stanowi o wyjątkowej wartości książki.
Leszek Szaruga
